catar

Del latín CAPTARE, 'tratar de coger', frec. de CAPERE, 'coger'.
Nebrija (Lex1, 1492): Jndelibatus. a. um. por cosa no catada.
Nebrija (Voc1, ca. 1495 y Voc2, 1513): Ø
  • 1
    verbo trans.
    Tener en cuenta <una persona> [algo].
    Relacions sinonímiques
    contar, esguardar;
    Variants lèxiques
    acatar;
    Exemples
    • «clamadas presentes o absentes o la vna part present e la otra absent | catada | orden de fuero de dreyto en judicio o fuera o non catada por» [A-Sástago-174:020 (1438)];
      Ampliar
    • «assi por el contrario fasta que le tengan a su mandar. Y | caten | mucho que no le diessen de soffrenadas. porque le podrian hazer algun» [B-Albeytería-016r (1499)];
      Ampliar
    • «legumenes comen y frutas diuersas y quantas vezes comer les plaze sin | catar | horas ni tiempo como nosotros. y por que parezcan ser mas contrarios» [D-ViajeTSanta-124v (1498)];
      Ampliar
    • «porfia. § Mas tomar en mi vengança / se que poco ganaras / | cata | que mexor faras / de poner m·en esperança / no usando villania» [E-CancPalacio-145v (1440-60)];
      Ampliar
    Distribució  A: 7; B: 9; C: 2; D: 36;
  • 2
    verbo trans.
    Mirar <una persona> detenidamente [algo].
    Relacions sinonímiques
    reguardar;
    Variants lèxiques
    acatar;
    Exemples
    • «pienso alguno que les añaden si lo acostumbra el tal cauallo. y | caten | le mucho ante que lo coma no fuessen las dichas rayzes con·ello» [B-Albeytería-058r (1499)];
      Ampliar
    • «de·la substancia ni de·lo contenido en·ella. Mas deue se | catar | en lugar del ayre contrario al radioso porque de·las susodichas cosas se» [B-Salud-002v (1494)];
      Ampliar
    • «Otra. Santafe. § Senyora si mi mal | catas | / nin que puedes nin que deves / si seran mis dias breves» [E-CancPalacio-120v (1440-60)];
      Ampliar
    • «porque en aquel punto partian los executores de·la justicia de casa | catando | toda la casa por lo prender. e que non menos dezian que» [E-Ysopete-110v (1489)];
      Ampliar
    Distribució  B: 33; D: 18;
  • 3
    verbo intrans./pron.
    Fijarse <una persona> en [algo].
    Variants lèxiques
    acatar;
    Exemples
    • «Esto faze syn duda con la venenosidat de su vista. Conteçe avn quando alguno | cata | en·los ojos del vizco duelen los ojos suyos por la turbada e mala catadura. maguer» [B-Aojamiento-141v (1425)];
      Ampliar
    • «contigo: porque quiça el que te lo encomendo: no te lo demande quando menos te | catares | , sin hauer acabado la penitencia. Por·ende dize sant Johan Crisostomo. Si te prestan» [C-Cordial-024v (1494)];
      Ampliar
    • «e non mirando a ello Xanthus començo a comer. e como | cato | el philosofo faza el aldeano e vio como comia tanto de gana e» [E-Ysopete-013v (1489)];
      Ampliar
    • «aca los ombres por miedo de semejante caso quando salen a fuera siempre | catan | a su estiercol. Empero tu dexa te de aver miedo de aquello» [E-Ysopete-014r (1489)];
      Ampliar
    Distribució  B: 2; D: 3;
  • 4
    verbo trans.
    Manifestar <una persona> respeto o sumisión hacia [alguien o sus órdenes o disposiciones].
    Variants lèxiques
    acatar;
    Exemples
    • «quales todas ensemble e cadaunas por·si prometemos e nos obligamos tener | catar | seruar e complir en todo e por todas cosas juxta su serie e» [A-Sástago-133:040 (1418)];
      Ampliar
    • «subditos son tenidos e deuen fazer a·su senyor e de guardar e | catar | lis tota honor reuerencia e proueyto e de seruar todos lures mandamientos.» [A-Sástago-141:130 (1419)];
      Ampliar
    • «su fambre que a·la realeza de Mirabella. a·quien ninguna mesura | cataron | . y muy presto fue d·ellos spedaçada. y de·las delicadas» [E-Grisel-028r (1486-95)];
      Ampliar
    • «maguer esta su casa sea pequeña. non lo querays deshonrrar. mas | catad | verguença e mesura a Apolo. al qual dios yo me acogi.» [E-Ysopete-024v (1489)];
      Ampliar
    Distribució  A: 7; D: 2;
  • 5
    verbo trans.
    Aplicar <una persona> un remedio [a una persona o un animal enfermo o parte de él].
    Exemples
    • «y assi huelgue fasta el tercero dia sin catar. Despues le | caten | con blanco de hueuo y del rouillo cada qual batidos por su parte» [B-Albeytería-048r (1499)];
      Ampliar
    • «E es de notar que al principio las tales llagas se deuen | catar | cada dia dos vezes sin mucho alargar las curas. y no deue» [B-Salud-028r (1494)];
      Ampliar
    • «porque el rey como cauallero del campo mando recoger su gente. | catar | los feridos recrear los cansados. refazer los corridos y remediar los a» [D-CronAragón-035r (1499)];
      Ampliar
    • «le cargo sobre su asnillo fasta que le puso en vn meson y | cato | las llagas. como scriue el euangelista suso dicho. es aquel vn» [D-ViajeTSanta-073r (1498)];
      Ampliar
    Distribució  B: 15; C: 4;
Formes
cata (29), catad (8), catada (9), catado (3), catados (1), catamos (1), catan (7), catando (15), catar (26), cataras (1), catares (1), cataron (1), catar· (1), catas (1), catasen (1), catassen (1), cataste (1), catat (1), cataua (4), catauan (1), cata· (1), cate (5), catemos (1), caten (12), cates (1), cateys (1), cato (2), hauer catado (1), quatar (1);
Variants formals
catar (137), quatar (1);
1a. doc. DCECH: 950 (CORDE: 1140)
1a. doc. DICCA-XV 1414
Freq. abs. 138
Freq. rel. 0,786/10.000
Família etimològica
CAPERE: acata, acatamiento, acatante, acatar, accipio -es -ere, acepción, aceptable, aceptablemente, aceptación, aceptador -ora, aceptante, aceptar, acepto -a, amancebar, anticipación, anticipar, apercibido -a, apercibimiento, apercibir, azor, caber, cabida, cabiente, cabimiento, capacete, capacidad, capaz, capazo, capción, capcionar, captadero -a, captar, capturar, catador -ora, catadura, catar, catasol, cautivar, cautiverio, cautividad, cautivo -a, caza1, cazador -ora, cazar, cazón, cobradero -a, cobrador -ora, cobrar, cobro, concebimiento, concebir, concepción, concepto, decebido -a, decebimiento, decebir, decepción, desapercibido -a, descabullir, desocupar, disceptar, encautivar, encitor -ora, escabullir, excebir, excepción, exceptar, excepto, foriscapio, gazapo, mancebez, mancebía, mancebo -a, ocupación, ocupado -a, ocupante, ocupar, participable, participación, participamiento, participante, participar, participatorio -a, partícipe, participio, percepción, percibido -a, percibir, precepto, precipuamente, preocupación, recepción, recepta, recepta -ae, receptáculo, receptador -ora, receptante, receptar, receptible, receptor -ora, receptoría, receptorio, recetario, recibida, recibidero -a, recibidor -ora, recibimiento, recibir, recipio -epi -ere, recobramiento, recobrar, recuperación, recuperar, regazo, rescatar, rescate;