decir2

Derivado de dezir1, del latín vulgar *DICIRE, alteración del clásico DICERE, 'decir', por influencia del latín vulgar tardío DIRE.
Nebrija (Lex1, 1492): Aio. is. dixi. aiere. por dezir actiuum .i. Alternatio. onis. por aquel dezir o hazer. Alterno. as. por dezir o hazer a vezes neutrum .v. Diceo. es. por dezir. priscum est. Dictito. as. por dezir a menudo actiuum .i. Dicto. as. por dezir lo que otro escriva actiuum .i. Dicto. as. por dezir lo que otro torne a dezir actiuum .i. Do. as. dedi. por dezir. actiuum. iij. Jnquio. inquam. por dezir. Laconismon. por el breve dezir. Perhibeo. es. perhibui. por dar o dezir. Uero. as. aui. por dezir verdad.
Nebrija (Voc1, ca. 1495): Dezir. dico .is. aio. ais. inquio .is. Dezir bien. benedico .is. benedixi. Dezir mal. maledico .is. maledixi. Dezir bien en dicha. bene succedere. Dezir mal en dicha. male succedere. Dezir verdad. uero .as .aui. Dezir a menudo. dictito .as .aui. Dezir al que escrive. dicto .as .aui. Decoro dezir en obra. memoriter narro. Dezidor que mucho dize. dicax .acis. Elegante en dezir. disertus. facundus. Elegancia en dezir. facundia. disertio. Estilo de dezir. caracter dicendi. Estilo de dezir por figura. stilus .i. Guaiar dezir guaias. eiulor .aris. Mensage o nuevas dezir. nuncio .as. Missa dezir. rem diuinam facio. 
Nebrija (Voc2, 1513): Dezir. dico .is. aio. ais. inquio .is. Dezir bien. benedico .is. benedixi. Dezir mal. maledico .is. maledixi. Dezir bien en dicha. bene succedere. Dezir mal en dicha. male succedere. Dezir uerdad. uero .as .aui. Dezir a menudo. dictito .as .aui. Dezir al que escriue. dicto .as .aui. Abominar mal dezir. detestor .aris. execror .aris. Decoro dezir en obra. memoriter narro. Dezidor que mucho dize. dicax .acis. Elegante en dezir. disertus. facundus. Elegancia en dezir. facundia. disertio. Estilo de dezir. caracter dicendi. Guaiar dezir guaias. eiulor .aris. Mensage o nueuas dezir. nuncio .as. Missa dezir. rem diuinam facio. 
  • 1
    sust. masc.
    Palabra o frase que expresa una sentencia o un consejo.
    Variants lèxiques
    dicho;
    Exemples
    • «exerçiçio muchas vezes ministra eloquençia de natura negada. Como dixo Evremodio en sus | dezires | . Exerçitaçio eloquenciam dat quam yngenium negat. E tomad de todo esto lo bueno» [B-Aojamiento-149v (1425)];
      Ampliar
    • «ignorada la otorgase pone·se en duda sy en algunt tienpo conteçiese en acto teniendo que fuesen | dezires | temptatiuos por explorar la creençia del judayco pueblo. E pienso que assy como con alegre talante» [B-Lepra-130r (1417)];
      Ampliar
    • «que padesçen murmuraçiones, e detraçiones, o jnfamaçiones e denuestos.§ Non aborrescas los malos | dezires | e las detraçiones e disfamaçiones mayormente las que son falssas. Ca quando nos» [C-Consolaciones-020v (1445-52)];
      Ampliar
    • «le culpauan algunos inuidiosos. y trahian en la boca por vn comun | dezir | . que ponia las fabas delante los garbanços. es a dezir al» [D-CronAragón-0-17r (1499)];
      Ampliar
    • «exçelente de·todas. E avn por mas causar nos verguença traen vn | dezir | entre ellos muy llexos de jentilleza. que sino quando en·el auto» [E-TristeDeleyt-096v (1458-67)];
      Ampliar
    Distribució  B: 9; C: 1; D: 17; E: 20;
  • 2
    sust. masc.
    Composición poética breve no destinada al canto.
    Relacions sinonímiques
    fer;
    Exemples
    • «| Dezir | de uno apassionado. § Si por negra uestidura / es sennor que non uos uea» [E-CancEstúñiga-067r (1460-63)];
      Ampliar
    • «Vn | dezir | que fizo Iohanne de Tapia loando et nonbrando todas las damas de Turpia. § Siendo enemiga la» [E-CancEstúñiga-094v (1460-63)];
      Ampliar
    • «mientes / esse causa los errores / que engendran los sinsabores. § Otro | dezir | gracioso. § Mi amada e bien querida / si non tu qual es» [E-CancHerberey-070v (1445-63)];
      Ampliar
    • «| Dezir | que fizo Johan de Duenyas. § Entre todos los cuydados / que yo cuytado cuydaua» [E-CancPalacio-146r (1440-60)];
      Ampliar
    • «no fagays senyor par·Dios / mucho quenta de mi vida. § | Dezir | del principe a Johan poeta. § Mala pasqua vos de Dios / con» [E-CancVindel-113r (1470-99)];
      Ampliar
    Distribució  E: 11;
Formes
desires (1), dezir (49), dezires (7), dezjr (1);
Variants formals
desir (1), dezir (57);
1a. doc. DCECH: 1200-90 (CORDE: 1237)
1a. doc. DICCA-XV 1417
Freq. abs. 58
Freq. rel. 0,260/10.000
Família etimològica
DICERE: acondicionado -a, adjudicar, antedicho -a, antedito -a, bendecir, bendicho -a, bendición, bendito -a, benedicción, benedico -is -ere, benedicta, benedito -a, biendicho, cardus benedictus, causídico, condecir, condición, condicionado -a, condicionalmente, condicionar, contradecimiento, contradecir, contradicción, contradiciente, contradictor -ora, contradimiento, dechado, decidor -ora, decir1, decir2, dedicación, dedicar, desdecir, desdicha, desdichadamente, desdichado -a, desdichoso -a, dicción, dicha, dicho1 -a, dicho2, dichosamente, dichoso -a, diciente, dictado, dictador -ora, dictadura, dictante, dictar, dir, dita, dito1 -a, dito2, dizque, edicto, endecha, entredecir, entredicho, entredito, indeciblemente, interdicto, judex -icis, judicador -ora, judicar, judicatura, judicial, judicialmente, judiciariamente, judiciario -a, juez, juicio, jurídico -a, jurisdicción, jutge, juzgamiento, juzgar, maldecir, maldicho -a, maldiciente, maldición, maldito -a, perjudicador -ora, perjudicar, perjudicial, perjuicio, praedictus -a -um, predicación, predicador -ora, predicar, predicho -a, preicación, preicador -era, preicar, sobredicho -a, sobredito -a, susodicho -a, susodito -a, terrestris benedicta, verídicamente, verídico -a;