comenzar

Del latín vulgar *COMINITIARE, derivado de INIRE, 'ir'.
Nebrija (Lex1, 1492): Adordior. iris. por ordir o començar. deponens .iij. Coepio. is. coepi. por començar. priscum. Exordior. iris. por començar o ordir. deponens .iij. Exorsus. a. um. por cosa començada. Jncipio. is. incoepi. por començar actiuum .i. Jnchoo. as. aui. por començar actiuum .i. Jneo. is. iniui. por començar actiuum .i. Occepso. is. por començar. priscum. Ordior. ordiris. orsus. por començar. deponens .iij. Pubes. puberis. el que comiença a barvar. Pubesco. is. por començar a barvar neutrum .v. Puerasco. is. por començar a ser moço neutrum .v. Rorarius miles. el que comiença la pelea.
Nebrija (Voc1, ca. 1495 y Voc2, 1513): Començar. incipio .is. coepi. coepisti. Començar. inchoo .as. ineo .is. Començar oracion. exordior .iris.
  • 1
    verbo trans.
    Dar <una persona> inicio a [algo].
    Relacions sinonímiques
    debituar, exordiar, partir, principiar;
    Variants lèxiques
    compezar, empezar, encomenzar, escomenzar;
    Exemples
    • «entender en el redreço de·la dipputacion y general d·esse principado querriamos | començar | el dicho negocio y acabar lo como cumple al serujcio de Dios y» [A-Cancillería-3566:070v (1488)];
      Ampliar
    • «presto y turan mucho. Es bueno edificar casas y tomar mujer y | començar | todas las obras de madera comprar heredades y començar de arar. Es» [B-Salud-012r (1494)];
      Ampliar
    • «mas tomar le con los tan pocos tan cansados trasnochados y perdidos. | Començaron | pues la batalla. y entraron tan de rezio los vnos en·los» [D-CronAragón-047v (1499)];
      Ampliar
    • «se partio de alli. Significa esto que ninguno deue desamparar la obra | començada | por trabajosa que sea. mas deue pensar el fin que es el» [E-Ysopete-115v (1489)];
      Ampliar
    Distribució  A: 25; B: 35; C: 70; D: 62;
  • 2
    verbo intrans./pron.
    Tener <una cosa> inicio.
    Relacions sinonímiques
    compezar, principiar, romper;
    Variants lèxiques
    encomenzar;
    Exemples
    • «sia a·todos e fenece Jucen la vltima linea del dito primero pargamjno | comjença | qujere d·ellos por si e fenece o los vuestros o no.» [A-Sástago-211:190 (1459)];
      Ampliar
    • «paso conosçe el entendimjento que maguer la arte del cortar en·las orientales | començo | partes en·las de ocçidente alcanço conpljmjento. El segundo estrumento o manera» [B-ArteCisoria-019v (1423)];
      Ampliar
    • «buenos adarbes empero puesta en pied del monte de Effraim en la qual | comiença | la tierra de Samaria y se acaba la de Galilea. § De Gimin» [D-ViajeTSanta-088r (1498)];
      Ampliar
    • «quales se sigue en·esta forma seguiente. § Las fabulas extrauagantes del Ysopo | comiençan | en·esta orden. § La primera fabula del mulo de·la raposa e» [E-Ysopete-061v (1489)];
      Ampliar
    Distribució  A: 27; B: 65; C: 92; D: 51;
  • 3
    verbo perif.
    Comenzar a / de (+infinitivo). Dar <una persona o una cosa> inicio a [una acción o un estado].
    Relacions sinonímiques
    acometer, cometer, echar, empezar, poner, tomar;
    Variants lèxiques
    escomenzar;
    Exemples
    • «sobreditas rendas. Esta gracia es por tiempo de diez anyos los quales | començoron | a correr el dotzeno dia del mes de agosto anno a natiuitate dominj» [A-Rentas2-109r (1417)];
      Ampliar
    • «sera e que alegria el estar con Xpisto con·el alma tornada a su propio nacimiento quando | començara | de ver a su dios con seguridad: no se podria explicar la grandeza de aquella alegria» [C-Cordial-063v (1494)];
      Ampliar
    • «suyos leuantados. no fueron leuantados quando ya fueron otra vez caydos. | començaron | derribar coronas cortar cabeças de reyes y dar tanta y tal priessa en» [D-CronAragón-040r (1499)];
      Ampliar
    • «amjga con·la vidua viendo el tiempo dispuesto al fin suyo. asi | començara | de ablar. Quanto se deuen guardar aquellas senyoras que en alguna opinyon» [E-TristeDeleyt-105r (1458-67)];
      Ampliar
    Distribució  A: 25; B: 139; C: 189; D: 231;
Formes
auras començado (1), avia començado (3), avra començado (1), començada (15), començadas (11), començado (33), començado avia (1), començados (1), començamos (6), començan (1), començando (34), començar (48), començara (17), començaran (15), començaras (1), començare (6), començaredes (4), començaremos (6), començares (1), començaron (84), començase (1), començasse (10), començassen (3), començastes (1), començaua (14), començauan (3), començays (1), començe (10), comencedes (7), començen (1), començo (292), començoron (1), començo· (4), comensare (1), comense (1), comenso (1), comenzando (1), comiença (196), comiençada (1), comiençado (1), comiençan (32), comienças (1), comiença· (1), comience (10), comiencen (5), comiences (2), comienço (9), comiensa (1), comjença (34), comjençan (37), comjençe (10), comjençen (13), comyença (2), comyençan (1), era començada (1), es començada (1), ha començado (3), han començados (1), has començado (1), hauer començado (2), hauia començado (2), he començado (1), houiesse començado (1), siendo començado (1);
Variants formals
començar (1001), comensar (4), comenzar (1), comiençar (5);
1a. doc. DCECH: 1220-50 (CORDE: 1200)
1a. doc. DICCA-XV 1400-60
Freq. abs. 1.011
Freq. rel. 5,76/10.000
Família etimològica
IRE: ab initio, ambición, ambicioso -a, ámbito, circuición, circuir, circuito, coito, comenzadero -a, comenzamiento, comenzar, comienzo, cómito, compezar, condado, conde, condesa, condestable, convenido -a, desexir, ejida, ejido, encomenzar, escomenzar, eundus -a -um, exidor -ora, exiente, exir, éxito, ida, introito, ir, ite missa est, óbito, perecedero -a, perecedor -ora, perecer, perir, preterir, pretor, pretorio -a, sedición, sedicioso -a, sobtado -a, sobtosamente, sobtoso -a, subida, subidamente, subido -a, subimiento, subir, súbitamente, subitáneo -a, súbito -a, supitaño, transir, tránsito, transitorio -a, vaivén, vizcondado, vizconde, vizcondesa;
CUM: coacto -a, coadjutor -ora, coadunado -a, coagulación, cobertera, cobertizo, cobertor, cobertura, coerción, cofradía, cofraire, cogedor -ora, coger, cogida, cogimiento, cognición, cognitivo -a, cognombre, coito, colación, colateral, colección, colecta, colectar, colectivo -a, colector -ora, colegiado -a, colegio, colegir, colgada, colgado -a, colgajo, colgamiento, colgante, colgar, collida, collidero -a, collidor -ora, collir, colocación, colocadero -a, colocar, coloquio, comadre, comadreja, comanda, comandamiento, comarca, comarcano -a, combate, combatidor -ora, combatiente, combatir, combustión, comedido -a, comedimiento, comedio, comedir, comedor -ora, comendación, comendador -ora, comendar, comensal, comentador -ora, comento, comenzadero -a, comenzamiento, comenzar, comer1, comerciar, comercio, comesación, comestible, cometedor -ora, cometer, cometiente, cometimiento, comezón, comiat, comienda, comienzo, comisar, comisario -a, comisión, comiso, cómito, comodar, comorar, compadre, compaña, compañero -a, compañía, compaño -a, compañón, comparable, comparación, comparanza, comparar, comparativo -a, comparecer, compartimento, compartir, compás, compasar, compasible, compasión, compaternidad, compatible, compeler, compendio, compendioso -a, compensación, compensar, competente, competer, competidor -ora, competir, compilación, compilar, complacencia, complacer, complaciente, complacimiento, complañido -a, complañimiento, complañir, complanta, complaure, completas, completorio, complexión, complexionado -a, cómplice, compodrecer, componedor -ora, componer, comportar, comporte, composar, composición, composta, compostura, compra, comprador -ora, comprante, comprar, comprender, comprensión, comprensiva, comprensivo -a, compresión, comprimir, comprobar, comprometer, comprometiente, compromiso, compudrir, compuesto -a, compulsa, compulsión, compunción, compungir, computación, comulgar, común, comuna, comunal, comunero -a, comunicable, comunicación, comunicar, comunidad, comunión, con, concadenadura, concadenar, concavado -a, concavidad, cóncavo -a, concebimiento, concebir, conceder, concejo, concellar, concello, concepción, concepto, concerniente, concernir, concertadamente, concertado -a, concertar, concesión, conciencia, concierto, conciliar, concilio, conción, concitar, conciudadano -a, cónclave, concluir, conclusión, concluyente, concordancia, concordante, concordar, concorde, concordia, concubina, concubinario -a, conculcar, concupiscencia, concupiscible, concurrencia, concurrente, concurrir, concurso, concusión, concutir, condado, conde, condecente, condecentemente, condecir, condena, condenación, condenado -a, condenar, condenatorio -a, condensar, condesa, condescender, condición, condicionado -a, condicionalmente, condicionar, condignamente, condigno -a, condirecto -a, condoler, conducción, conducidor -ora, conducimiento, conducir, conducto, conductor -ora, conduito, conexo -a, confabulación, confabular, confección, confeccionar, confederación, confederar, confegir, conferiente, conferir, confesante, confesar, confesión, confesional, confesionario, confeso -a, confesor -ora, confiante, confianza, confiar, confidencia, confín, confinar, confinio, confirmación, confirmador -ora, confirmar, confiscación, confiscar, confitar, confite, confitente, conflicto, conformar, conforme, conformidad, confortante, confortar, confortativo -a, confortoso -a, confrontación, confrontar, confuerto, confuir, confundir, confusión, confuso -a, congelación, congelado -a, congelar, congoja, congojado -a, congojar, congojoso -a, congregación, congregar, congruamente, congruidad, congruir, congruo -a, conhortar, conhorte, conjetura, conjeturar, conjunción, conjunto -a, conjuración, conjurado -a, conjurador -ora, conjurar, conjuro, conladrón -ona, conmemoración, conmemorar, conminación, conminar, conmixtión, conmoción, conmovedor -ora, conmover, conmutación, conmutar, conmutativo -a, conocedor -ora, conocencia, conocer, conocido -a, conociente, conocimiento, conoxenza, conoxer, conoximiento, conquerir, conquista, conquistado -a, conquistador -ora, conquistar, conrear, consagración, consagrar, consanguíneo -a, consanguinidad, conscribir, conscripto -a, consecración, consecrar, consecuencia, conseguir, consemblante, consentidor -ora, consentiente, consentimiento, consentir, conserva, conservación, conservador -ora, conservadriz, conservar, consideración, considerar, consignación, consignar, consiguiente, consistente, consistir, consistorial, consistorio, consolable, consolación, consolador -ora, consolamiento, consolar, consolativo -a, consolatorio -a, consoldadura, consoldar, consolidar, consolidativo -a, consonante, consonar, consono -a, consorcio, conspecto, conspiración, conspirador -ora, conspirar, constancia, constante, constar, constelación, constipación, constipado -a, constitución, constituidero -a, constituidor -ora, constituir, constituto, constituyente, constrecha, constreita, constreñimiento, constreñir, constricción, constriñente, construcción, construir, consuelda, consuelo, consuetud, consumación, consumición, consumimiento, consumir, consunción, consuntible, contadero -a, contado -a, contador -ora, contagión, contagioso -a, contaminar, contante, contar, contecer, contemplación, contemplamiento, contemplar, contemplativo -a, contención, contencioso -a, contender, contener, contenido, conteniente, contentación, contentamiento, contentar, contento -a, contero, contestación, contestar, contextura, contienda, contiguo -a, continencia, continente, contingente, continuación, continuado -a, continuar, continuidad, continuo -a, contorcer, contracción, contraer, contraído -a, contratación, contratante, contratar, contrato, contrayente, contrecho -a, contribución, contribuir, contrición, contristar, contrito -a, contubernal, contumacia, contumaz, conturbar, convalecer, convecino -a, convencer, convención, convencional, convenible, convenido -a, conveniencia, conveniente, convenio, convenir, convento, conventual, conversación, conversante, conversar, conversión, converso -a, convertible, convertir, convidado -a, convidar, convite, conviviente, convocación, convocar, conyugal, cónyuge, conyungir, cormano, corrección, corregidor -ora, corregimiento, corregir, correspondencia, corresponder, correspondiente, corresponsión, corrigiente, corroboración, corroborar, corrompedor -ora, corromper, corrompido -a, corrompimiento, corrosión, corrosivo -a, corrucado -a, corrupción, corruptamente, corruptela, corruptible, corrupto -a, corte2, cortear, cortejo, cortés, cortesano -a, cortesía, cortina, coser, cosino -a, costa1, costar, coste, costoso -a, costumbrado -a, costumbrar, costumbre, costura, coyuntar, coyuntura, cuajado -a, cuallero -a, cubierta, cubierto, cubierto -a, cubrir, cumplidero -a, cumplido -a, cumplidor -ora, cumplimiento, cumplir, descomulgado -a, descomulgar, descomunal, descomunicación, descomunión, desconcertado -a, desconcertar, desconcierto, desconfianza, desconfiar, desconfir, desconfortar, desconhorte, desconsolación, desconvenible, desconveniencia, descoyuntamiento, descoyuntar, escombrar, escomenzar, escometer, escomover, escomovimiento, excomulgado -a, excomulgar, excomunicación, excomunión, inconmutable, recompensa, recompilar, reconciliación, reconciliar;